Ciekawe miejsca

Przed wybuchem I wojny światowej, miejsce gdzie obecnie usytuowany jest budynek Krasnostawskiego Domu Kultury nie było zabudowane. Na pustym placu pod koniec 1915 r. Austriacy urządzili ogrodzony siatką i drutem kolczastym park paliwowy. Obiekt jest doskonale widoczny na austriackim planie Krasnegostawu z 1918 r. Najprawdopodobniej w 1938 r. na posesji przy ówczesnej ul. Lubelskiej w miejscu zlikwidowanego składu paliw, z inicjatywy Stowarzyszenia Kupców Krasnostawskich, rozpoczęto budowę murowanego piętrowego budynku z przeznaczeniem na siedzibę Klubu Kupca. Budynek posiadał piwnice, a zaprojektowany został przez lubelskiego inżyniera Stanisława Podkowę. Budynek miał bardzo oryginalne kształty, albowiem jego rogi stanowiły okrągłe przeszklone dwie baszty. Z początkiem 1941 r. obiektem zainteresowali się Niemcy, którzy w latach 1941 – 1944 użytkowali go, uprzednio adaptując jego pomieszczenia do składowania różnych materiałów. Okresowo koszarowało w nim także wojsko niemieckie. Faktycznie pierwszy lokal o zwyczajowej nazwie „Dom Kultury” funkcjonował w Krasnymstawie najprawdopodobniej już od późnej jesieni 1944 r. Poddano go prowizorycznemu remontowi, by stworzyć w nim pomieszczenia dla pracy Referatu Kultury i Sztuki Powiatowej Rady Narodowej w Krasnymstawie utworzonej 14 sierpnia 1944 r. Wczesną wiosną 1945 r. w „Domu Kultury” powołano do życia Powiatową Bibliotekę Publiczną, której kierowniczką została nauczycielka Maria Kosiarska. W 1947 r. biblioteka posiadała 2547 książek. W lipcu 1970 r. bibliotekę przeniesiono do obszernego i nowoczesnego lokalu na piętrze przy ul. Okrzei 23. Fakt powołania zarządu na początku 1953 r., należy przyjąć za datę rozpoczęcia pracy Domu Kultury w Krasnymstawie, którego nazwę wkrótce przemianowano na Powiatowy Dom Kultury. Do wyremontowanej placówki przeniesiono także kino. Przyjęcie placówki pod budżet miasta w 1975 r. skutkowało zmianą jego nazwy na Krasnostawski Dom Kultury. Jego pierwszym dyrektorem (już nie kierownikiem) został Tadeusz Kiciński. W ramach działalności własnej u schyłku lat siedemdziesiątych w KDK funkcjonowało 17 klubów, zespołów i kół tematycznych zrzeszających w sumie 520 osób. W ciągu roku odbywało się około 200 różnego rodzaju imprez. Coraz bardziej kwitła sztuka ludowa. Stopniowo rozpoczętą przebudowę wstrzymano z uwagi na stan wojenny. W pierwszych kilkunastu dniach jego trwania w pomieszczeniach KDK skoszarowano funkcjonariuszy ZOMO. Z końcem 1981 r. goście w mundurach zostali wykwaterowani. W tym czasie placówka nie prowadziła działalności albowiem aż do połowy stycznia 1982 r. w większości instytucji życia społecznego była ona zakazana. W 1983 r. na nowo ruszyły zaplanowane cztery lata wcześniej prace budowlane. Własnym sumptem pracownicy stworzyli pomieszczenie na kawiarenkę, która funkcjonowała niemalże aż do końca lat dziewięćdziesiątych. 18 kwietnia 1985 r. nastąpił kompleksowy odbiór wykonanych prac budowlanych i instalacyjnych pierwszego etapu polegającego na modernizacji obiektu. 1 września 1987 r. doszło  do utworzenia szkoły muzycznej w dobudowanym skrzydle KDK, która początkowo była filią szkoły w Chełmie. Wielkim orędownikiem utworzenia tej placówki był prof. dr hab. Mariusz Dubaj, który został jednym z pierwszych nauczycieli muzyki. Z dniem 1 stycznia 1990 r. krasnostawską filię szkoły muzycznej przemianowano na Państwową Szkołę Muzyczną I stopnia. Odnowiony obiekt KDK stwarzał możliwości rozwoju placówki. Wykorzystał je nowy dyrektor Andrzej Leńczuk, z którego inicjatywy w latach 1993 – 1994 doszło do powstania Chóru Krasnostawskiego Domu Kultury oraz Młodzieżowej Orkiestry Dętej. W 1991 r. dyrektor Leńczuk zainicjował koncerty „Gloria Vitae” w kościele pw. św. Franciszka Ksawerego. Czas i postęp techniczny nieuchronnie dematerializuje wszystko to, co jeszcze do niedawna było piękne i nowoczesne. Tak też było z domem kultury. Wiosną 2011 r. rozpoczął się od dawna oczekiwany kompleksowy remont i modernizacja obiektu KDK. Przedsięwzięcie zaprojektowano z najnowocześniejszymi rozwiązaniami.  Dzięki temu Krasnostawski Dom Kultury po 59 latach od swojego powstania zyskał nowe oblicze, budzące podziw w całym regionie. Wyremontowana i nowoczesna sala widowiskowa oferuje 219 widzom nie tylko najnowszą technologię wyświetlania obrazu w 3D, ale również zaawansowane nagłośnienie i oświetlenie. Do dyspozycji jest też profesjonalna scena teatralna wraz z zapleczem. Oficjalne otwarcie nowego Krasnostawskiego Domu Kultury nastąpiło 9 października 2012 r. Obecnie w KDK można zobaczyć filmy w najwyższej cyfrowej jakości, obejrzeć spektakle teatralne lub operetki czy wysłuchać koncertów najlepszych polskich artystów. KDK aktualnie prowadzi edukację kulturalną dla wszystkich grup wiekowych – dzieci, młodzieży i dorosłych. Aktualnie jest to ponad 20 różnorodnych form aktywności. Wśród stałych form pracy przewagę mają formy kreatywne, w których uczestnicy mogą doskonalić określone umiejętności twórcze (m.in. taniec ludowy, plastyka, rękodzieło, różne formy muzyczne, zajęcia wokalne czy teatralne) oraz pogłębiać wiedzę z danego zakresu zainteresowań (regionalizm, fotografia, sztuka filmowa). W KDK działają zespoły, koła i kluby. Przy KDK działają również stowarzyszenia. KDK jest organizatorem kilkudziesięciu imprez o zasięgu od lokalnego do ogólnopolskiego, z których największa to Ogólnopolskie Święto Chmielarzy i Piwowarów „Chmielaki Krasnostawskie”. Od 2010 roku funkcję Dyrektora Krasnostawskiego Domu Kultury pełni Damian Kozyrski. www.kultura.krasnystaw.pl

Ciekawostką krasnostawskiego parku jest „klęczące drzewo”. Jest to klon jesionolistny, rosnący na rynku miejskim. Liczy sobie około 67 lat. Jego cechą wyjątkową jest układ pnia. W 2018 roku klon został „Drzewem Roku 2018” w polskiej edycji konkursu, organizowanego przez Klub Gaja. W 2019 roku drzewo to reprezentowało Polskę w plebiscycie Europejskie Drzewo Roku 2019.

Budynki kościelne mają swoją bogatą przeszłość. Rząd carski odebrał augustianom krasnostawskim ich stary kościół i klasztor, które były fundacją Władysława Jagiełły. Jako rekompensatę wybudowano zakonnikom na peryferiach miasta nowe pomieszczenia mieszkalne wraz z małą świątynią. Parterowy klasztor wymurowano około 1826 r. według projektu Wawrzyńca Ziółkowskiego, a obok postawiono budynek gospodarczy. Natomiast kościół wzniesiono w latach 1837-1839. Dzwonnica przykościelna wg projektu Marconiego, wzniesiona w tym samym czasie co świątynia, runęła w 1993 r. Została odbudowana w roku 1996 i włączona w mury rozbudowanego kościoła. Augustianie przebywali w nim aż do kasaty zakonu w 1864 roku. Po kasacie zakonu kościół razem z klasztorem oddano początkowo unitom, a po roku 1875 prawosławnym. Użytkowali oni kompleks do 1917 r., kiedy to wrócił do katolików. Świątyni nadano charakter kościoła rektoralnego. Po zajęciu przez Niemców Krasnegostawu w 1939 r., powołano komendanta miasta, którym został kapitan Wehrmachtu. W budynku klasztornym utworzono jego kwaterę. On podejmował decyzje związane z funkcjonowaniem miasta, gdyż działalność władz miejskich została zawieszona. W 1948 r. odebrano katolikom klasztor, w którym umieszczono sierociniec (do niedawna dom dziecka). Następnie ulokowano tu Bibliotekę Pedagogiczną i Poradnię Wychowawczo – Zawodową. W 1991 r. budynek został przywrócony kościołowi katolickiemu i zaczął pełnić funkcję plebanii. Powstanie Parafii miało miejsce 3 kwietnia 1984 r. To właśnie wtedy Biskup Lubelski Bolesław Pylak podpisał dekret erekcyjny, na mocy którego w Dekanacie Krasnostawskim z Parafii św. Franciszka Ksawerego wydzielono nową Parafię p.w. Trójcy Przenajświętszej. W swej historii augustiański kościółek Trójcy Przenajświętszej był świątynią trzech wyznań: unickiego, prawosławnego i katolickiego.

Najbardziej okazałym i bardzo dobrze zachowanym po dziś obiektem zabytkowym na terenie Krasnegostawu jest kościół pw. św. Franciszka Ksawerego, obok którego mieści się kompleks klasztorny. W jego skład wchodzi kościół p.w. św. Franciszka Ksawerego, gmach kolegium, budynek dawnego seminarium, wikariat i pałacyk biskupi. Kościół parafialny, barokowy trójnawowy, z dwiema wieżami zwieńczonymi rzeźbami w drewnie monumentalnymi postaciami. Wzniesiony został w latach 1695 – 1717 z fundacji Potockich według projektu Jana Delamarsa. Budową kierował Jan  Huss pochodzący z Węgier.  Wieże natomiast zostały dobudowane w latach 1730 – 1741. W latach 1773 – 1826 kościół pełnił funkcję katedry diecezji chełmskiej, a później diecezji lubelskiej. Jego wnętrze zdobią polichromie pędzla Adama Swacha z około 1723r., skrywające ciekawą zagadkę. Dlaczego na obrazach przedstawiających działalność misyjną Franciszka Ksawerego (misjonarza Azji), znajduje się tak duże nagromadzenie postaci amerykańskich Indian? Wystrój architektoniczny wnętrza tworzą sklepienia, pilastry, belkowania, gzymsy, obramowania i portale. Kościół jest bogato wyposażony w dekoracje ruchome. Zakon jezuicki został skasowany w 1773 r. na mocy dokumentów wydanych przez papieża Klemensa XIV. Jezuicką świątynię przejęła kuria diecezji chełmskiej i zrobiła z niej kościół katedralny, którym był do roku 1826, czyli przeniesienia siedziby biskupiej do Lublina. Największą tragedią w dziejach tej świątyni była katastrofa budowlana z 1849 r., w czasie której kopuła znajdująca się na szczycie kościoła runęła w dół niszcząc strop. Wydarzenie to upamiętnia kapliczka usytuowana na placu kościelnym. Od 2019 roku trwają prace konserwatorskie. Obecnie po renowacji części wewnętrznej kościoła, odrestaurowywana jest elewacja zewnętrzna.

Na początku XVI wieku miasto było obwarowane murem obronnym i fosą. Mury miały grubość około 2,6 m. Posiadały kilka baszt oraz trzy bramy. Układ urbanistyczny miasta zachował się w swej zasadniczej części taki sam jak w średniowieczu. Rynek posiada zwartą zabudowę pochodzącą z XVIII-XIX wieku. Szczególnie cenne pod względem zabytkowym są pierzeje: północna i wschodnia. Domy posiadają elewacje późnobarokowe, klasycystyczne i klasycyzujące. Pod rynkiem całym starym miastem rozciąga się sieć drążonych w lessie lochów typu korytarzowego i komorowego, w trzech a niekiedy w pięciu kondygnacjach. Po upadku Powstania Listopadowego władze gubernialne wydały nakaz by pracownicy krasnostawskiego Magistratu, spowodowali zasadzenie drzew w parku. Miały one dawać cień dla spacerujących w święta carskich oficerów i urzędników z rodzinami.  Na cześć cara Aleksandra II park nazwano Placem Aleksandryjskim. Otoczony kamienicami rynek miejski był wybrukowanym placem na którym wojsko urządzało musztry paradne. W centralnym miejscu rynku stał ratusz, którego fundamenty pozostały po dzień dzisiejszy. Drugim ważnym budynkiem o podobnym do ratusza charakterze był Dom Sejmikowy, znajdujący się przy rynku. W czasie walk w latach 1914 – 1915 r. co najmniej połowa zabudowań w rynku została zniszczona a w tym ratusz i budynek sejmikowy odbudowany w 1923 r. W 1916 r. austriackie władze okupacyjne powołały w Krasnymstawie pierwszą radę miejską. Urzędowała ona w kamienicy na rogu obecnej ul. Poniatowskiego i Placu 3 Maja, gdzie czasowo ulokowano siedzibę - magistrat miasta. Radni spośród siebie wybierali burmistrza miasta i jego zastępcę. Rada zajmowała się rozwiązywaniem spraw ludności miasta, funkcjonowaniem instytucji podległych pod magistrat oraz przedkładała postulaty do władz okupacyjnych głównie o pomoc dla mieszkańców. W 1919 r. Rynek Miejski został nazwany Placem 3 Maja na pamięć wydarzeń z 1917 r., kiedy to odbyła się tu ogromna manifestacja ku czci ogłoszenia Konstytucji z 3 maja 1791 r. W Krasnymstawie urodził się jeden z najwybitniejszych grafików polskich XIX w. Antoni Oleszczyński. Na ścianie jednej z odrestaurowanych kamienic przy parku, można zauważyć tablicę pamiątkową poświęconą jemu. Był on związany z Krasnymstawem, gdzie urodził się pod koniec XVIII wieku. Żył w latach 1794 – 1879, z czego ponad 50 lat przebywał  we Francji. Jako emigrant bardzo tęsknił za Polską, do której nigdy nie powrócił. Był uzdolnionym grafikiem, pozostawił po sobie wiele pamiątek, których skromną część ma w posiadaniu Muzeum Regionalne w Krasnymstawie. Obecnie posiada ono kolekcję stalorytów Antoniego Oleszczyńskiego liczącą ponad 200 pozycji, w tym egzemplarze z własnoręcznym opisem autora. W 2008 roku przeprowadzono renowację rynku miejskiego.

W październiku 2017 roku odbyło się uroczyste otwarcie szlaku pielgrzymkowego „Droga życia błogosławionego ks. Zygmunta Pisarskiego”. Poszczególne miejsca noszą nazwę „Stacji”. Pomysłodawcą i koordynatorem utworzenia szlaku był Pan Zbigniew Atras. Szlak ten przedstawia 12 miejsc w Krasnymstawie związanych z życiem błogosławionego ks. Zygmunta Pisarskiego. W każdym z tych miejsc umieszczona jest tablica informacyjna. 13 czerwca 1999 roku Ojciec Święty Jan Paweł II beatyfikował w Warszawie 108 męczenników z ostatniej wojny, a wśród nich ks. Zygmunta Pisarskiego. 13 czerwca 2021 r. na Rynku Miejskim w Krasnymstawie odbyły się uroczystości związane z nadaniem Miastu Krasnystaw Patrona w osobie Bł. Ks. Zygmunta Pisarskiego oraz 627. rocznicą nadania praw miejskich. Więcej informacji o szlaku znajduje się na stronie internetowej: www.pielgrzymkrasnostawski.pl

Uważany jest za największy zamek w Polsce, wzniesiony po wschodniej stronie Wisły. Zbudowany i rozbudowywany w końcu XVI wieku przez Pawła Orzechowskiego herbu Rogala, podkomorzego chełmskiego, na miejscu dawnej siedziby rodowej Krupskich. Rozbudowany w latach 1604 – 1608.  W rękach Orzechowskich do 1644 roku. Zamek usytuowany na platformie zbliżonej do prostokąta. Zespół złożony z zamku właściwego i tworzącego z nim zamknięty obwód warowny podzamcza. Murowany z kamienia i cegły. Założony na planie zbliżonym do kwadratu. Zamek właściwy usytuowany w części zachodniej, oddzielony wewnętrzną fosą, włączony w obwód murów obronnych z bastejami na narożnikach północno - wschodnim i południowym. Na terenie podzamcza usytuowany niegdyś dziedziniec gospodarczy z budynkami oraz głównym wjazdem od strony północno-wschodniej ze zwodzonym mostem i bramą. Zamek uległ zniszczeniu w latach 1648 - 1660r. w czasie najazdu kozackiego i potopu szweckiego. Od drugiej połowy XVIII wieku zamek jest w ruinie.

Budynek administrowany obecnie przez Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy ma dość bogatą historię a jednocześnie ważną dla narodowej tożsamości społeczeństwa krasnostawskiego. Został on zbudowany na początku ubiegłego stulecia z przeznaczeniem na kasyno dla oficerów carskiego garnizonu. W okresie intensywnych walk o Krasnystaw latem 1914 i latem 1915 r. mieścił się tam lazaret wojskowy. 3 stycznia 1917 r. austriackie władze okupacyjne zgodziły się otworzyć tu Gimnazjum Męskie dla krasnostawskiej młodzieży. Było to pierwsze polskie Gimnazjum Realne w Krasnymstawie. Funkcjonowało ono przez wiele lat, a z czasem w ławkach klasowych zasiadły także dziewczynki. Pierwszym dyrektorem Gimnazjum Męskiego w Krasnymstawie był polski oficer kpt. armii austro – węgierskiej Jan Wowczak. To klasyczny przykład licznej obecności naszych rodaków w mundurach armii państw zaborczych na niemalże wszystkich frontach I wojny światowej. W czasie II wojny światowej niemieccy okupanci zamknęli gimnazjum, gdyż polskim dzieciom nie wolno było kształcić się więcej niż w szkole powszechnej oraz szkole zawodowej. W latach okupacji niemieckiej mieściła się tutaj komenda garnizonu. Po wojnie znów do budynku wrócili uczniowie. Specjalny Ośrodek Szkolno – Wychowawczy im. Marii Doroszewskiej rozpoczął tu funkcjonowanie w 1968 r.

Nie znamy dokładnej daty przybycia augustianów do Krasnegostawu. Wiemy z całą pewnością, że istniejące do dzisiaj budowle kościoła i klasztoru augustianów wzniesione w łatach 1394-1434 zostały ufundowane przez Króla Władysława Jagiełło. Wymurowano je z kamienia i cegieł w stylu gotyckim o charakterze obronnym. Znajdowały się one obok zamku piastowskiego. Budynki klasztorne mieściły się w obrębie murów miejskich. Kościół nosił wezwanie Trójcy Świętej. Klasztor i kościół wchodzący w skład zespołu są najstarszymi istniejącymi budowlami sakralnymi na ziemi krasnostawskiej. W 1449 r. kompleks został zniszczony przez tatarów, ale już w 1458 r. odbudował go Kazimierz Jagiellończyk. Kolejni władcy: Aleksander Jagiellończyk oraz Zygmunt August, doceniając prace misyjne zakonu, nadali mu liczne przywileje i hojnie uposażyli. Augustianie byli dobrze wykształceni, ponieważ zakon nakładał obowiązek studiowania. Podobnie jak dominikanie i franciszkanie mieli prawo spowiadania i głoszenia Słowa Bożego, co było zapewne ich głównym zadaniem, ponieważ obszar diecezji chełmskiej wymagał ogromu pracy misyjnej. Papież Bonifacy VIII udzielił zakonowi augustiańskiemu szczególnego przywileju, a mianowicie prawa zakładania cmentarzy w swoich klasztorach, na których mógł być pochowany każdy wierzący. Od 1648 r. Rzeczpospolitą nawiedzały straszne i niszczące wojny. Na wschodzie kraju wybuchł bunt kozacki rozniecony przez Chmielnickiego. Buntownicy ukraińscy nie okazywali litości. Palono kościoły, dwory i całe wsie, burzono zamki. Mordowano księży, zakonników, szlachtę i prosty lud w tym kobiety i dzieci. Niszczono wszystko, co polskie i katolickie. Kozacy, nie mogąc zdobyć Zamościa w 1649 r., w odwecie splądrowali między innymi ziemię krasnostawską. Po zdobyciu Krasnegostawu, całkowicie go spustoszyli, paląc także akta miejskie. W październiku 1655 r. Krasnystaw najechały wojska kozacko-moskiewskie. Miasto zostało zdobyte i przez kilka tygodni okupacji było palone i grabione, a ludność mordowana. Krasnostawskim augustianom udało się wcześniej opuścić miasto i schronić się w Lublinie, w swoim nowym klasztorze, zabierając ze sobą dobytek klasztoru i kościoła. Niestety Kozacy 16 października oblegając Lublin, weszli do klasztoru augustianów, który znajdował się poza murami. Każdego napotkanego zakonnika zabijali natychmiast. W lubelskim klasztorze został wówczas zamordowany o. Ferdynand Damianowicz, eksprowincjał i przeor konwentu krasnostawskiego, zakonnik o. Józef Czechowicz oraz brat Felicjan - organista klasztorny z Krasnegostawu. Wiosną 1657 r. żołnierze węgierscy księcia Rakoczego i towarzyszący im Kozacy spustoszyli Krasnystaw i spalili augustiański klasztor. Wówczas to spłonęło zgromadzone w klasztorze archiwum zakonu augustianów. W latach 1755-1766 r. dzięki wielkim dobrodziejom zakonu, jakim była między innymi Katarzyna z Sobieskich Radziwiłłowa, kościół Świętej Trójcy wyremontowano, natomiast klasztor wybudowano od podstaw. Jeszcze przed powstaniem styczniowym, carskie władze w obiektach klasztornych postanowiły urządzić koszary dla wojska, którego garnizon przez kolejne lata koszarował w tym miejscu, jak również w pomieszczeniach zespołu klasztornego jezuitów przy kościele pw. św. Franciszka Ksawerego. Po kasacie zakonu księży augustianów przez władze carskie w 1864 r. rozparcelowano jego dość pokaźny majątek sięgający 700 mórg ziemi (1 morga polska to 0,56 hektara). Ziemia uprawna została przejęta do skarbu carskiego imperium, a następnie wydzierżawiona, przy czym inwentarz żywy i sprzęt rolniczy został sprzedany na licytacji. Duchownym pozwolono zatrzymać tylko szaty liturgiczne, książki z bogatej wówczas biblioteki oraz obrazy świętych. Obiekty, przekształcone na koszary przejęło rosyjskie wojsko. Po wyparciu z Lubelszczyzny latem 1915 r. wojsk rosyjskich, Krasnystaw, jak również powiat krasnostawski znalazły w się pod okupacją Niemiec, a od połowy września 1915 r. Austro-Węgier. Jesienią 1918 r. austriaccy żołnierze opuścili koszary. W okresie dwudziestolecia międzywojennego w koszarach rozlokowano kompanię łączności Wojska Polskiego. Dzisiaj to miejsce podlega zarządowi Zespołu Szkół Ponadgimnazjałnych nr 1 im. Tadeusza Kościuszki. Przy obecnej ul. Zamkowej zachowały się pozostałości niegdyś okazałego kompleksu kościelno-klasztornego księży augustianów.

W każdym centrum miasta flagowym budynkiem jest ratusz. Tak też jest w Krasnymstawie. Badania archeologiczne wskazują, że pierwotnie mieścił się on na środku rynku, na którym jest on widoczny. Spłonął w czasie wielkiego pożaru Krasnegostawu, który miał miejsce w 1878 r. Obecny gmach ratusza jest budowlą z początku XX wieku. Świadczą o tym chociażby pocztówki z Krasnegostawu wykonane w 1914 r. na których jest on właśnie widoczny. Na stronach internetowych mylnie podawane jest, że wybudowano go w okresie międzywojennym. Prawdą natomiast jest tylko to, że w okresie międzywojennym w 1928 r. został odbudowany po poważnych zniszczeniach spowodowanych walkami o miasto w sierpniu 1914 r. i w lipcu 1915 r. W ostatnich latach fasada budynku została odrestaurowana.